Safety-II is een ander perspectief om te leren over veiligheid waarbij leren van de dagelijkse praktijk centraal staat. Sinds enkele jaren wordt Safety-II in veel risicovolle sectoren gezien als een belangrijke aanvulling om de veiligheid verder te verbeteren voor patiënten, zorgverleners, ziekenhuizen en andere zorginstellingen. Safety-II als ander perspectief op veiligheid is relatief nieuw. Daarom willen we met dit platform het onderling leren van Safety-II mogelijk maken.
Wanneer is iets veilig? De meeste mensen geven aan dat het veilig is wanneer er geen ongevallen of incidenten zijn. De ongevallen of incidenten worden toegeschreven aan oorzaken waarbij we ervan uitgaan dat er een basisoorzaak is. De oorzaak kan liggen in de techniek, de procedure, de mens of de organisatie. Deze visie op veiligheid, die we Safety-I noemen, heeft ons veel gebracht.
Waarom is er dan een ander perspectief nodig? Waarom is het niet meer genoeg om preventieve maatregelen te nemen? Het antwoord ligt in onze huidige organisaties en hoe zij werken. Door een veelvoud aan interacties tussen mensen onderling, tussen mens en machine en tussen mens en organisatie zien we fenomenen ontstaan die we van tevoren nooit voorspeld konden hebben. Een goed werkend team is daar een voorbeeld van, er komen krachten naar boven waarvan we niet wisten dat we ze hadden.
Onze gezondheidszorg is ook zo’n organisatie waarin er veel interactie is tussen mens, machine en organisatie. Dit biedt kansen en uitdagingen en de zorgverlener op de werkvloer past zich steeds aan om toch het gewenste resultaat te bereiken. Iedere patiënt is anders, elke samenwerking geeft een nieuwe dynamiek en zo balanceren we zodat het meestal goed gaat in zorg.
Wanneer dit aanpassingsvermogen door bijvoorbeeld drukte, afleiding, gebrek aan personeel, andere zorgen aan het hoofd minder wordt, kan het zijn dat kleine fouten niet meer gecorrigeerd worden en zodoende eindigen in een ongewenste gebeurtenis. Dus de manier waarop deze “fouten” ontstaan is eigenlijk hetzelfde als de manier waarop we onze successen halen. Oftewel er is geen duidelijke basisoorzaak te vinden.
Safety-II kijkt daarom naar het proces zoals het door de werkvloer wordt uitgevoerd. Er worden bochten afgesneden en er wordt bewust afgeweken van protocollen om het werk gedaan te krijgen. Hoe dit gaat is de focus van Safety-II. De informatie die je krijgt door te kijken naar het werk van alledag en dat te vergelijken met de manier zoals we van tevoren bedacht hebben, levert een schat aan informatie op om te begrijpen hoe de dingen werken en ook waar eventuele aanpassingen gedaan moeten worden om het werk van alledag beter te maken.
Professor Sidney Dekker is eveneens al jaren intensief betrokken bij de wetenschap rondom veiligheid. In 2012 introduceerde hij de term Safety Differently waarbij het gaat over het vertrouwen op de deskundigheid en inzichten van mensen en de waardigheid van het werk zoals het werkelijk wordt gedaan om de veiligheid en de efficiëntie te verbeteren. In de film Safety Differently laat Sydney Dekker zien hoe deze zienswijze in de praktijk kan worden toegepast. Deze zienswijze heeft ertoe geleid dat Sidney Dekker ook de grondlegger werd van Just Culture. Een herstel gericht perspectief na een incident of een calamiteit.
Kortom, Safety Differently gaat over de vraag hoe Safety-I op een meer constructieve en doeltreffende manier kan worden geboden, terwijl Safety-II helemaal niet over veiligheid gaat, maar over de vraag hoe het potentieel van een organisatie om onder wisselende omstandigheden te functioneren, kan worden ontwikkeld en in stand gehouden, zodat het aantal beoogde en aanvaardbare uitkomsten zo hoog mogelijk is.
Onze gezondheidszorg kent vele spelers. Rondom een patiënt staat altijd diverse teams aan zorgverleners vanuit diverse specialismen. Deze samenwerking heeft het karakter van een netwerk. Denk aan de rol van de huisarts, het ziekenhuis, de apotheek, thuiszorg etc. De interactie tussen al deze spelers, inclusief de patiënt en zijn familie, maakt dit een complex systeem waarin er wordt gereageerd op allerlei invloeden. Het is een open systeem.
“Hoe meer spelers, hoe meer interactie, des te groter de complexiteit en daarmee de vraag om vermogen tot aanpassing en veerkracht.”
De zorgverleners en patiënten reageren op veranderende omstandigheden door zich aan te passen, door adaptief te zijn; vandaar de term complex adaptief systeem. De interactie met mensen onderling, met de techniek die we gebruiken en de organisatie waarin we ons bevinden schept kansen en uitdagingen. Aanpassingen zijn nodig om het werk gedaan te krijgen. Meestal resulteert dat in een gewenste uitkomst en soms in een ongewenste uitkomst. Tussen het pad dat naar een positieve of negatieve uitkomst leidt is geen verschil, er is alleen verschil in het vermogen om onregelmatigheden en kleine fouten te ondervangen. Het gaat “fout” als het adaptieve vermogen van het systeem faalt.
Safety-II kijkt naar het werk zoals het verricht wordt. Het kijkt naar de processen waar variabiliteit nodig is om tot een succesvolle uitkomst te komen. Waar bij Safety-I de focus ligt op het voorkomen van fouten, ligt de focus bij Safety-II op het leren van de dagelijkse praktijk met zijn negatieve uitkomsten, acceptabele uitkomsten en zijn succesverhalen zodat er zoveel mogelijk goed gaat.
Leren van de dagelijkse praktijk
In de dagelijkse praktijk moeten zorgverleners constant afwegingen maken tussen efficiëntie en grondigheid. Er moeten soms olifantenpaadjes bewandeld worden om het werk gedaan te krijgen. We plannen het werk met het beste vermogen dat we hebben, maar de realiteit is altijd weerbarstig. Het vermogen tot aanpassen is cruciaal om zoveel mogelijk goed te laten gaan.
Om zoveel mogelijk goed te laten gaan is een dieper begrip nodig van de factoren die om aanpassing vragen en hoe de zorgverleners dit oppakken. Leren met een perspectief van Safety-II gebeurt vanuit de zorgverlener. Bijpassende instrumenten zijn het Learning Teams, FRAM en Debriefing.
safetydifferently.com/what-safety-ii-isnt/
Safety-II kijkt niet alleen naar succes of het ‘positieve’
Safety-II gaat over alle mogelijke uitkomsten. Safety-II kijkt naar de fouten (Safety-I) en naar de rest van de mogelijke uitkomsten omdat die vaker voorkomen.
Safety-II is een rage
Safety-II heeft een sterke theoretische basis en onderzoek naar veiligheid, menselijke factoren en veerkracht binnen organisaties.
Safety-II is alleen maar een theorie
Zonder theorie is er geen mogelijkheid om de interacties tussen mensen en binnen organisaties te begrijpen en systemen beter te maken.
Safety-II is het einde van Safety-I
Safety-I is in de afgelopen decennia verder ontwikkeld en het zou dom zijn om dit perspectief zomaar te verlaten. Safety-I en Safety-II zijn complementair aan elkaar. Veel bestaande werkwijzen kunnen nog steeds gebruikt worden hoewel het accent misschien verschillend is.
Safety-II gaat niet over de “beste werkwijze”
In een complex systeem bestaat er geen “beste werkwijze”. Er is alleen een werkwijze die het beste past op een bepaald tijdstip en in een bepaalde context.
Safety-II gaat niet over “wat we al doen”
“Dat doen we al” stopt het denkproces en verhindert reflectie over wat het precies is dat we al doen, en – misschien meer ter zake – waarom we het doen.
Safety-II gaat niet over ‘wij’ en ‘zij’
Safety-II gaat niet over het Safety-I kamp tegen het Safety-II kamp. Beide perspectieve zijn twee zijden van dezelfde medaille. Hoe we de aspecten van Safety-I en Safety-II combineren is een praktische uitdaging die we moeten aangaan.
Safety-II gaat niet alleen over veiligheid
Safety-II gaat over veiligheid, maar niet alleen over veiligheid. Safety-II gaat ook over effectiviteit van de processen. De juiste dingen goed doen hoort bij alle organisaties.